Mấy hôm nay nghĩ mãi về chủ đề này và thấy có cái gì đó cần được viết ra. Thật ra, hai khái niệm này đã theo tôi được hơn một năm. Khoảng một ngày đầu tháng 3 năm ngoái, tôi đọc được đâu đó một bài báo nói về một tỉ phú tự thân trẻ nhất thế giới. Rồi tôi chợt nghĩ tỉ phú tự vươn lên, vượt khỏi khó khăn (nhiều khi là những vấn đề do chính họ gây ra) để làm giàu cũng cho chính bản thân họ thì được vinh danh là tỉ phú tự thân (tiếng Anh là self-made billionaires) – nghe rất oách. Còn những ông Bố bà Mẹ lặn lội thân cò còm cõi sớm hôm, làm mọi nghề có thể làm để kiếm tiền một cách chân chính và lo được cho cuộc sống của họ và các con họ sinh ra thì xã hội gọi là “Bố Mẹ đơn thân” (Single parents) – nghe rất cám cảnh!

Cảm giác “có gì đó sai sai” trong cách gọi về những vĩ nhân của lòng mình là động lực để tôi tìm hiểu và viết về chủ đề thú vị này. Trước hết hãy xem xét một chút về một vài định nghĩa hiện tại của hai khái niệm này. Tạp chí Forbes của Mỹ định nghĩa “being self–made as someone who built a company or established a fortune on her own, rather than inheriting some or all of it”. Dịch ra là “tự thân là những người tự mình xây dựng một công ty hay lập nên một cơ nghiệp, hơn là thừa kế một phần hay là tất cả từ ai đó”. Định nghĩa này dù không có từ doanh nhân nhưng nó rõ ràng dành riêng cho đối tượng này khi chỉ gói gọn trong phạm vi thành lập một công ty hay dựng nên một cơ nghiệp.

Khái niệm Bố Mẹ đơn thân thì được định nghĩa như sau trên trang Wikipedia:

“A single parent is a person who lives with a child or children and who does not have a spouse or live-in partner. Reasons for becoming a single parent include divorce, break-up, abandonment, death of the other parent, childbirth by a single woman or single-person adoption”.

Vấn đề của định nghĩa này nằm ở đoạn giải thích thêm cho lý do nuôi con một mình. Lý do chỉ bao gồm hôn nhân tan vỡ, bị bỏ rơi, vợ hoặc chồng chết sớm, phụ nữ độc thân sinh con hoặc nhận con nuôi. Một định nghĩa không đầy đủ, thiếu tính khách quan và những cập nhật thời đại!

Định nghĩa của từ điển Collin đơn giản và tiến bộ hơn:

A single parent is someone who is bringing up a child on their own, because the other parent is not living with them.

https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/single-parent

Định nghĩa này chỉ đơn thuần phản ánh hiện tượng “các ông Bố/bà Mẹ tự nuôi con bởi vì người kia không sống cùng với họ” chứ không cần đi vào phân tích lý do tại sao hay mang bất kì màu sắc định kiến nào. Cụm từ “on their own” cũng phần nào lột tả tốt hơn ý “tự thân” chứ không phải “đơn thân” (alone/lonely) – lâu nay vốn vẫn là tính chất mặc định cho tất tần tật những ông Bố/bà Mẹ không nuôi con cùng người làm cha làm mẹ còn lại!

Đó là về mặt từ ngữ; còn về mặt ý nghĩa thì tại sao theo tôi “Bố Mẹ tự thân” lại mô tả chính xác hơn hành trình nuôi con đặc thù này của ngày càng nhiều các ông Bố, bà Mẹ hiện đại!? Trước hết là vì hành trình vất vả này không nhất thiết phải đơn độc. Hai từ “đơn thân” dường như vẽ ra bức tranh của một chiến binh đơn thương độc mã trên suốt hành trình vượt qua sa mạc cuộc đời hoang vu, lạnh lẽo. Cuộc sống (thật may) không áp đặt hầu hết chúng ta trong sự độc hành khốc liệt như bức tranh nói trên. Cuộc sống thực ra luôn cho rất nhiều cơ hội và tự do ý chí để chúng ta tìm và sống với bộ lạc của mình. Thậm chí, rõ ràng hầu hết những người lớn quyết định không nuôi con cùng người làm cha mẹ còn lại thường về sống cùng Bố Mẹ ruột của mình hoặc có sự hỗ trợ đắc lực hơn từ những người thân. Nếu gọi họ là Bố Mẹ đơn thân (theo nghĩa trần trụi “chỉ có một mình” của nó) thì vô hình chung chúng ta đang gạt đổ đi hết tất thảy tâm sức và sự yêu thương của rất nhiều người chỉ vì thiếu đi một người.

Thứ hai, gia đình nhỏ được tạo nên bởi chỉ Bố hoặc Mẹ sống cùng Con trẻ vui vẻ hoàn toàn tự thân nó có thể là “một gia đình nhỏ – hạnh phúc to” đúng nghĩa. Điều này phải được nói ra ở đây vì tôi đã chứng kiến cái sự thật hiển nhiên này bị điều không phải là sự thật làm lu mờ đến nỗi gần như biến mất! Tôi xin giải thích cụ thể hơn. Xã hội nhào nặn và đặt vào đầu chúng ta một suy nghĩ cố hữu rằng gia đình là phải có bộ ba – Bố, Mẹ và con cái. Suy nghĩ này bất di bất dịch đến mức hầu hết nếu chúng ta ngay lập tức “thương cảm” khi thấy nhà ai chỉ có bộ hai – Mẹ hoặc Bố sống cùng với trẻ con! Người trong cuộc thì mang suy nghĩ “tủi” cho phận mình và lo/sợ cho con thiếu thốn tình cảm của người làm Cha làm Mẹ còn lại. Khi tôi chia sẻ rằng mình đang làm một nghiên cứu về việc đi du lịch của các gia đình gồm con cái và Bố hoặc Mẹ (chứ không phải cả hai) thì tôi nhận được rất nhiều chia sẻ rằng “chủ đề hay nhưng về chuyện chẳng ai muốn vậy chắc khó nói lắm!”. Kết quả nghiên cứu thì cho thấy điều ngược lại. Đến 80% những người Bố/Mẹ tham gia nghiên cứu của tôi đã và đang có những trải nghiệm cuộc sống vô cùng tích cực , sở hữu những nụ cười có sức tỏa ra ánh nắng của riêng họ và không quên cảm ơn những điều đã xảy ra. Có cô bạn đủ thân để tôi hỏi sâu hơn còn nói cô chắc chắn không đánh đổi những trải nghiệm “tự thân nuôi con” vì bất kì một hoàn cảnh hay lý do nào khác, đặc biệt không nếu điều đó chỉ để cho “đẹp đội hình” trong mắt xã hội.

Thứ 3, hai chữ “tự thân” lột tả được quá trình trưởng thành tự nhiên của một con người như cây đến ngày ra hoa kết trái rồi trái cây đến ngày tự nó đạt độ “chín” của riêng mình. Xét về phương diện này thì những gia đình chỉ có Bố hoặc Mẹ cùng con cái thành thật mà nói chịu ít sức ép hơn và có nhiều không gian hơn để “chín tự nhiên”. Môi trường thuận lợi cũng như ánh mặt trời rực rỡ soi rạng đến muôn loài, sẽ giúp được những loài thực vậy, cây cỏ trổ bông khi chúng đến thời kì đơm hoa kết trái. Bản lĩnh “tự thân” cũng tỏa ra thứ ánh sáng hỗ trợ như vậy cho quá trình đạt đến sự toàn thiện của cá nhân mỗi con người. Cũng có thêm một chân lý đã được tác giả Nguyễn Duy Cần đưa ra từ thế kỉ trước đến nay vẫn đúng: “Nếu là cây hường thì phải sống cái toàn thiện của cây hường mà không đèo bòng ham muốn cái toàn thiện của cây lan. Và trong đời, không có cái toàn thiện nào là cao trọng hơn cái toàn thiện nào cả. Đã là toàn thiện thì đều đồng như nhau cả.”

P.s: Trong cái rủi luôn có cái may! Bản thân tôi không có số “thuyền theo lái, gái theo chồng” nhưng bù lại nhờ vậy tôi được “ở lì” nhà Ngoại, được nấu cơm phục vụ nhà Ngoại hay lười nhác dẫn ông bà đi ăn bất cứ khi nào tôi thích và có nêm nếm quá tay thì cũng được cười hè hè